ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ ΑΜΥΝΤΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ: ΕΚΛΟΓΙΚΕΥΣΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Απο το βιβλιο της Νανσυ ΜακΟυιλιαμς, ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ, σε μεταφραση της Αντωνιας Καραμπετσου.

   


                       ΕΚΛΟΓΙΚΕΥΣΗ


Η αμυνα της εκλογικευσης ειναι τοσο οικεια ωστε δε χρειαζεται ιδιαιτερη επεξηγηση. Προκειται για εναν ορο ο οποιος στον καθημερινο λογο χρησιμοποιειται με την ιδια σημασια που εχει και στα ψυχαναλυτικα συγγραμματα. Επιπλεον αποτελει κι ενα φαινομενο το οποιο οι περισσοτεροι απο εμας θεωρουν διασκεδαστικο, τουλάχιστον οταν το συνανταμε στους αλλους. "Ειναι τοσο βολικο να ειμαστε λογικα οντα", σχολιασε ο Benjamin Franklin, "απο τη στιγμη που μπορει κανεις να βρει η να κατασκευασει ενα λογο για ο,τιδηποτε εχει στο νου" (στο K. Silverman, 1986, σελ.39)
Επιστρατευουμε την εκλογικευση ειτε οταν δε καταφερνουμε να αποκτησουμε κατι που επιθυμουσαμε και αποφασιζουμε αναδρομικα οτι τελικα δεν το επιθυμουσαμε και τοσο πολυ
(μερικες  φορες η διεργασια αυτη ονομαζεται "εκλογικευση των ξινων σταφιλιων", συμφωνα με τον μυθο του Αισωπου για την αλεπου και τα σταφιλια), ειτε οταν κατι κακο εχει ηδη συμβει και εκ των υστερων αποφασιζουμε οτι τελικα αυτο δεν ηταν και τοσο κακο ("η εκλογικευση του γλυκου λεμονιου΄¨)
Ενα παραδειγμα του πρωτου τυπου εκλογικευσης ειναι το συμπερασμα οτι μια συγκεκριμενη κατοικια. το οικονομικο κοστος της οποιας ειναι πολυ υψηλο, ουτως η αλλως ειναι πολυ μεγαλη για εμας..ενα παραδειγμα του δευτερου τυπου αποτελει η πανανθρωπινα γνωστη εκλογικευση εκεινων που δινουν εμφαση στη μαθηση απο ενα παθημα
"Τουλαχιστον μαθαμε κατι απο αυτο"

Οσο πιο ευφυες και δημιουργικο ειναι ενα ατομο, τοσο το πιθανοτερο ειναι να κανει καλες εκλογικευσεις. Η αμυνα αυτη λειτουργει εποικοδομητικα οταν επιτρεπει στο ατομο να επιτυχει με τη λιγοτερη μνησικακια το καλυτερο δυνατο αποτελεσμα σε μια δυσκολη κατασταση. Απο την αλλη πλευρα, ομως, ενα βασικο μειονεκτημα ειναι η δυνατοτητα εκλογικευσης των παντων. Οι ανθρωποι σπανιως παραδεχονται οτι προβαινουν σε μια συγκεκριμενη πραξη μονο και μονο επειδη τους κανει να αισθανονται καλα. συνηθως προτιμουν να επινοουν καλες δικαιολογιες για αυτες τις πραξεις.
Ετσι, για παραδειγμα, ο γονιος που χτυπα το παιδι εκλογικευει την επιθετικοτητα του προφασιζομενος οτι το κανει "για το καλο του". Ο θεραπευτης που αυξανει συνεχως το υψος της αμοιβης του εκλογικευει την αποφαση του λεγοντας οτι η αυξηση της πληρωμης θα κανει καλο στην αυτοεκτιμηση του πελατη του. Το ατομο που βρισκεται διαρκως σε διαιτα εκλογικευει τη ματαιοδοξια του χρησιμοποιωντας ως προφαση την υγεια του.



                                               ΗΘΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Η ηθικοποιηση συνδεεται στενα με την εκλογικευση. Στην εκλογικευση το ατομο αναζητα σε ασυνειδητο επιπεδο λογικες αιτιες για τις πραξεις του. Στην ηθικοποιηση αναζητα τροπους προκειμενου να αισθανθει οτι εχει καθηκον να ακολουθησει μια συγκεκριμενη πορεια.
Η εκλογικευση προσφερει λογικες αιτιες σε αυτο που το ατομο ηδη επιθυμει. Η ηθικοποιηση τοποθετει την επιθυμια στη σφαιρα της ηθικης υποχρεωσης. Στην εκλογικευση το ατομο θα μιλησει για τη "μαθησιακη εμπειρια" την οποια αποκομισε απο καποια απογοητευση που βιωσε, ενω στην ηθικοποιηση θα επιμεινει οτι η απογοητευση "χαλυβδωσε το χαρακτηρα του".

Το γεγονος οτι μεσω της ηθικοποιησης το ατομο φτανει στην αυτοδικαιωση  εχει συντελεσει ωστε καποιοι να τη θεωρουν διασκεδαστικη και καποιοι αλλοι ακαθοριστα δυσαρεστη. Και αυτο, παροτι σε συγκεκριμενες πολιτικες και κοινωνικες περιστασεις οι ηγετες που εκμεταλλευονται την επιθυμια των ψηφοφορων τους να αισθανονται ηθικα ανωτεροι μπορουν να επιφερουν μαζικη ηθικοποιηση, και μαλιστα τοσο ευκολα ωστε το κοινο τους ουτε καν να το αντιληφθει. Η πεποιθηση των αποικιοκρατων οτι μετεδιδαν εναν ανωτερο πολιτισμο στους ανθρωπους που λεηλατουσαν αποτελει ενα καλο παραδειγμα ηθικοποιησης. Ο Χιτλερ μπορουσε να ικανοποιει τις δολοφονικες φαντασιωσεις του πειθοντας εναν εκπληκτικο αριθμο οπαδων του οτι η εξαλειψη των Εβραιων, των ομοφυλοφιλων και των τσιγγανων ηταν απαραιτητη για την ηθικη και πνευματικη βελτιωση της ανθρωπινης φυλης.
Η Ισπανικη Ιερα Εξεταση ηταν μια αλλη κοινωνικη οργανωση που χρησιμοποιουσε την ηθικοποιηση της επιθετικοτητας, της απληστιας και της επιθυμιας για παντοδυναμια.

Σε καθημερινο επιπεδο, οι περισσοτεροι απο εμας εχουμε συναντησει καποιον που βασιζει τη σκληρη κριτικη προς εναν υφισταμενο του στην αποψη οτι ειναι καθηκον του εποπτη να ειναι ειλικρινης με τα παραπτωματα του εργαζομενου. Στην υποστηριξη διδακτορικων διατριβων υπαρχουν επιθετικοι εξεταστες που διατυπωνουν σχολια τυπου "Η ΣΚΛΗΡΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΟΙΤΗΤΗ"
Μια φιλη μου, διακοσμητρια εσωτερικων χωρων, ηθικοποιουσε τη ματαιοδοξια που κρυβοταν πισω απο την αποφαση της να κανει πλαστικη προσωπου ισχυριζομενη οτι ηταν υποχρεωμενη να εχει ενα ελκυστικο παρουσιαστικο για τους πελατες της. Η Bette Davis δηλωσε οτι στη διαρκεια του Β' Παγκοσμιου Πολεμου ειχε βιωσει μια συγκρουση για το αν θα συνεχιζε την καλλιτεχνικη της καριερα, καταφερε ομως να επιλυσει την αμφιθυμια της ως εξης:
"Στη συνεχεια ομως σκεφτηκα οτι αυτο ακριβως επιθυμουσε ο εχθρος-να καταστρεψει και να παραλυσει την Αμερικη. Ετσι λοιπον, αποφασισα να συνεχισω να εργαζομαι".
(Στο Sorel, 1991)

H ηθικοποιηση μπορει να γινει αντιληπτη ως μια εξελικτικα προηγμενη εκδοχη της διχοτομησης.
Αν και εγω δε τη εχω συναντησει με αυτον τον τροπο στην ψυχαναλυτικη βιβλιογραφια, μπορω να καταλαβω οτι μια ταση για ηθικοποιηση μπορει να ειναι ενα φυσιολογικο μεταγενεστερο σταδιο της πρωτογονης διακρισης καλου-κακου. Ενω η διχοτομηση συντελειται φυσιολογικα σε ενα παιδι προτου επιτευχθει η δημιουργια ενος συνθετου εαυτου που εχει την ικανοτητα να βιωνει αμφιθυμια, η ηθικοποιηση αντιμετωπιζει τα αναμικτα συναισθηματα καταφευγοντας σε καποια ηθικη αρχη.
Απο την ηθικοποιηση μπορει κανεις να συμπερανει τη λειτουργια ενος ΥπερΕγω το οποιο ειναι συνηθως αυστηρο και τιμωρητικο.

Η ηθικοποιηση συνιστα μια κεντρικης σημασιας αμυνα σε ατομα με οργανωση του χαρακτηρα που οι αναλυτρες αποκαλουν ηθικο μαζοχισμο. (Reik, 1941). Εχει επισης παρατηρηθει οτι και ορισμενοι ιδεοψυχαναγκαστικοι ασθενεις καταφευγουν σε αυτη την αμυνα. Στην ψυχοθεραπεια, αυτα τα ατομα αποτελουν προκληση για τους ψυχοθεραπευτες. Ο θεραπευτης μπορει να διαπιστωσει οτι οποτε προχωρα σε κατα προσωπο αντιμετωπιση των αυτουποτιμητικων στασεων η συμπεριφορων αυτων των ασθενων, θεωρειται ανηθικος, επειδη οι αξιες του δε συμφωνουν με τις δικες τους.
Ενας ιδεοψυχαναγκαστικος ασθενης μου, ο οποιος βρισκοταμ στο νευρωτικο ακρο του μεταιχμιακου φασματος, μου ζητουσε επιμονα να καταδικασω για ηθικους λογους το συχνο ψυχαναγκαστικο αυνανισμο του, με την ελπιδα οτι θα κατορθωνε να επιλυσει τη συγκρουση του σε αυτο το θεμα.
"Πως θα αισθανοσουν εαν ελεγα οτι κατα τη γνωμη μου αυτη η συμπεριφορα εμποδιζει τη δημιουργια σχεσεων με το αλλο φυλο;" τον ρωτησα.
"Θα αισθανομουν βαθια ντροπιασμενος και οτι μου κανετε κριτικη Θα ηθελα να ανοιξει η γη και να με καταπιει" απαντησε.
"Πως θα αισθανοσασταν εαν ελεγα οτι, βασει της καταπιεσης που βιωσατε στο παρελθον, ειναι επιτευγμα το οτι βρηκατε καποιον τροπο σεξουαλικης ικανοποιησης, και υποστηριζα πως ο αυνανισμος αντιπροσωπευει μαι προοδευτικη ταση στη σεξουαλικη σας εξελιξη;" τον ρωτησα.
"Θα σκεφτομουν οτι ειστε διεφθαρμενη", ανταπαντησε.

Η ηθικοποιηση επομενως ως αμυντικη διεργασια φανερωνει οτι, ακομη και αν μια δεδομενη αμυνα μπορει να θεωρηθει ενας "ωριμος μηχανισμος" ειναι δυνατον να αποδειχτει εκνευριστικα απροσπελαστη στη θεραπευτικη επιδραση. Η εργασια με καποιον ασθενη που βρισκεται στο νευρωτικο φασμα, του οποιου ο χαρακτηρας καθοριζεται απο τη χρονια, ανελαστικη χρηση μιας συγκεκριμενης αμυντικης στρατηγικης, μπορει να ειναι τοσο κοπιωδης οσο και η εργασια με ολοφανερα ψυχωτικους ασθενεις.