ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ ΜΕ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΠΡΟΣΩΠΟ, ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ (ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΦΟΥΣΚΕΣ, ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΚΑΙ ΦΑΡΣΑ: ΡΟΥΜΠΙΝΙ)

Συνεχιζω τη σειρα αναρτησεων με το ιδιο θεμα.
Eδω, το πρωτο μερος.
Ενα αποσπασμα απο το βιβλιο του αστου νομπελιστα οικονομολογου, Νουριελ Ρουμπινι, Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ. Ο Ρουμπινι ειναι κεινσιανος, αυτο καταλαβα τουλαχιστον εγω με τις πενιχρες μου γνωσεις στην Οικονομια, διαβαζοντας το βιβλιο που συνεγραψε με τον Στηβεν Μιμ.
(Mεταφραση: Τιτινα Σπερελακη)
Ανηκει δηλαδη σε εκεινους που αναζητουν οντως τον "Καπιταλισμο με ανθρωπινο προσωπο".
Ιδου τι λεει για τις καπιταλιστικες κρισεις.
(Οι υπογραμμισεις, δικες μου)

\


Οι κρισεις, οπως ειδαμε, ειναι τοσο παλιες και διαδεδομενες οσο ο ιδιος ο καπιταλισμος. Εμφανιστηκαν μαζι με τον καπιταλισμο στις αρχες του δεκατου εβδομου αιωνα και, οπως τα εργα του Σεξπηρ που πρωτοπαιχτηκαν εκεινη την εποχη, εχουν παραμεινει κοντα μας εκτοτε, σε μεγαλο βαθμο με την ιδια μορφη. Η σκηνοθεσια αλλαζει, οπως και τα ακροατηρια, ολα τα αλλα ομως - η διανομη των ρολων, η σειρα των πραξεων, ακομα και οι ατακες- παραμενουν κατα αξιοσημειωτο τροπο αμεταβλητα απο κριση σε κριση, απο αιωνα σε αιωνα.

Ολες σχεδον οι κρισεις ξεκινουν με τον ιδιο τροπο: ηπια. Ανεπαισθητες εξελιξεις στηνουν το σκηνικο για το πραγματικο δραμα. Αυτο το στησιμο του σκηνικου μπορει να παρει χρονια, ακομα και δεκαετιες, καθως μια σειρα απο δυναμεις δημιουργουν συνθηκες ευνοικες για εναν οικονομικο κυκλο ραγδαιας ανοδου και πτωσης.

Η κριση που ξεσπασε το 2007 δεν αποτελουσε εξαιρεση. Ο φονταμενταλισμος της ελευθερης αγορας που δεσποζε επι δεκαετιες εθεσε τα θεμελια για την καταστροφη, καθως οι λεγομενοι μεταρρυθμιστες εξουδετερωναν τις τραπεζικες ρυθμισεις που ειχαν θεσμοθετηθει στη Μεγαλη Υφεση, και οι εταιρειες της Γουολ Στρητ εβρισκαν τροπους να αποφευγουν οσους κανονες απεμειναν. Στην πορεια, αναπτυχθηκε ενα γιγαντιο σκιωδες τραπεζικο συστημα, εκτος ρυθμιστικης εποπτειας.

Την ιδια περιοδο, οι τραπεζες υιοθετουσαν, ολοενα και συχνοτερα, προγραμματα ανταμοιβων οπως ειναι τα μπονους, τα οποια ενθαρρυναν την εξαιρετικα ριψοκινδυνη βραχυπροθεσμη τοποθετηση στοιχηματων, παροτι τετοια στοιχηματα υπονομευαν τη μακροπροθεσμη σταθεροτητα μιας χρηματοοικονομκης εταιρειας. Ουσιατικα μετεθεταν τις αρνητικες συνεπειες απο τις αποφασεις των τρειντερ και των τραπεζιτων στις πλατες των μετοχων της εταιρειας κι αλλων πιστωτων. Τετοια προβληματα, μερος μιας ευρυτερης επιδημιας ηθικου κινδυνου, διαποτιζαν το αμερικανικο χρηματοικονομικο συστημα πολυ προτου ξεσπασει τελικα η κριση. Η Ομοσπονδιακη Τραπεζα επαιξε οργανικο ρολο, διασωζωντας το χρηματοικονομικο συστημα την ωρα της αναγκης του και δινοντας το εναυσμα για το περιφημο "δικαιωμα πωλησης" του Γκρινσπαν"

Αλλο πραγμα ομως ειναι το στησιμο ενος σκηνικου, και εντελως αλλο η δημιουργια μιας φουσκας. Η φουσκα απαιτει καποιον καταλυτη. Σε προηγουμενες χρηματοοικονομικες κρισεις, ο καταλυτης ηταν η ελλειψη σε καποιο περιζητητο αγαθο, το ανοιγμα μιας νεας αγορας στο εξωτερικο η μια τεχνολογικη καινοτομια η οποια ωθουσε τους επενδυτες να πιστεψουν οτι οι παλιοι κανονες αξιολογησης δεν ισχυουν πια. Επισης μπορουσαν να εφευρεθουν και νεοι τροποι για να γινονται οι δουλειες στους κολπους του ιδιου του χρηματοοικονομικου συστηματος: ενας νεος τροπος δημιουργιας επενδυτικων πακετων η ενας νεος τροπος διαχειρισης κινδυνου.

Δυστυχως, η προσφατη χρηματοικονομικη κριση ανηκει σε αυτη την τελευταια κατηγορια, καθως τα χρηματοοικονομικα ιδρυματα υιοθετησαν την πρακτικη της τιτλοποιησης σε εντυπωσιακη κλιμακα, δινοντας μας ενα ολοκληρο αλφαβηταρι απο ολοενα και πιο περιπλοκα δομημενα χρηματοικονομικα προιοντα. Παροτι η τιτλοποιηση υπηρχε απο πολλα χρονια, η σπουδαιοτητα της αυξηθηκε εκρηκτικα τα χρονια πριν απο τη φουσκα. Το μοντελο "δημιουργω και διαμοιραζω" εγινε ενα οχημα για τη δημιουργια επισφαλων ενυποθηκων στεγαστικων δανειων υψηλης αποδοσης, μεσα απο τον τεμαχισμο και τον ανασυνδυασμο στοιχειων σε τοξικα ενυποθηκα χρεογραφα, και, εν συνεχεια, τη μεταπωληση τους σα να ηταν χρυσος.

Ενα αλλο αξιωμα των οικονομικων της κρισης ειναι η ειλικρινης παρατηρηση οτι μια φουσκα μπορει να διογκωθει μονο αν οι επενδυτες εχουν μια πηγη ευκολης πιστωσης. Μπορει να ερθει ως μια ευγενικη χορηγια της κεντρικης τραπεζας η απο ιδιωτες πιστωτες- η κι απο τους δυο, ειδικα αν οι αμελεις εποπτικες αρχες επιτρεψουν στην πιστωτικη φουσκα να διογκωθει και να κακοφορμισει. Η πιο ευκολη πιστωση θα μπορουσε να ερθει ακομα και απο μια εξωτερικη πηγη πλεονασματικου ρευστου η οποια ψαχνει για επενδυσεις.

 Και εδω η προσφατη κριση ακολουθησε προβλεψιμη πορεια. Ο Γκρινσπαν περιεκοψε τα επιτοκια μετα την 11η Σεπτεμβριου και τα κρατησε εξαιρετικα χαμηλα επι πολυ μεγαλο διαστημα. Οι τραπεζες και οι σκιωδεις τραπεζες μοχλευτηκαν μεχρι εκει που δεν πηγαινε, δανειζοντας χρηματα σαν να ειχε περασει οριστικα ο κινδυνος. Οι εποπτικες αρχες και οι επιτηρητες, ξελογιασμενοι απο τη βιομηχανια και την ιδεολογια περι αυτορρυθμισης της ελευθερης αγορας, δεν καταφεραν να κανουν τη δουλεια τους. Με τον τροπο αυτο, αφθονες αποταμιευσεις ερρευσαν στις ΗΠΑ, μια ευγενικη χορηγια διαφορων αποταμιευτων σε αναδυομενες οικονομιες απο ολο τον κοσμο.

Καποια στιγμη οι φουσκες γονονται αυτοσυντηρουμενες. Οι τραπεζες και τα αλλα χρηματοοικονομικα ιδρυματα που λαχταρουν να επωφεληθουν απο τις ανερχομενες τιμες κανουν προσιτες ακομα περισσοτερες πιστωσεις. Καθε περιουσιακο στοιχειο που αγοραζουν οι επενδυτες μπορει στη συνεχεια να αποτελεσει εγγυηση για ακομα περισσοτερο δανεισμο και περισσοτερες επενδυσεις. Βασιζομενοι στη μαγεια της μοχλευσης, αυξανομενοι αριθμοι επενδυτων χτιζουν πανυψηλους πυργους χρεους- σιγουρο σημαδι οτι προμηνυεται φουσκα. Και αυτο ακριβως συνεβη στη φουσκα που μεχρι το 2005 ειχε παρει αξιοσημειωτες διαστασεις. Η υπερμετρη φιλοδοξια και η ακρατη απληστια συνεχισαν να να τροφοδοτουν αυτη τη διαδικασια, καθως οι εργολαβοι εχτιζαν αμετρητα προκατασκευασμενα σπιτια, οι κερδοσκοποι τα εκαναν αναρπαστα, και οι τραπεζιτες δημιουργουσαν πακετα απο τα ενυποθηκα στεγαστικα δανεια που προεκυπταν, μετατρεποντας τα σε ολοενα και πιο εθραυστα χρηματοοικονομικα εργαλεια.

Σε καθε τετοιο δραμα, ενας νεος χαρακτηρας εμφανιζεται στη σκηνη περιπου αυτη τη στιγμη: οι αυτοκλητοι οραματιστες που ξεφυτρωνουν για να εξηγησουν γιατι αυτη η οικονομικη ανοδος θα συνεχισει να αποδιδει αιωνια κερδη - καθως "αυτη τη φορα τα πραγματα ειναι διαφορετικα" η καθως οι παλιοι κανονες δεν ισχυουν πια. Η εμφανιση αυτων των υποστηρικτων και των κενων ισχυρισμων τους αποτελουν σιγουρη ενδειξη οτι τα πραγματα εχουν αρχισει να προσλαμβανουν ανεξελεγκτες διαστασεις.

Η προσφατη στεγαστικη φουσκα προσελκυσε ορδες τετοιων τσαρλατανων, που αψηφουσαν την ιστορια και την κοινη λογικη για να ισχυριστουν οτι ο στεγαστικος τομεας ειναι ασφαλης επενδυση η αξια της οποιας δε μπορει παρα να αυξηθει. Στις γραμμες τους περιλαμβανονταν οι παντες, απο αβανταδορους για τη βιομηχανια ακινητων μεχρι επενδυτικους τραπεζιτες που δημιουργουσαν πακετα με αμφιλεγομενα ενυποθηκα στεγαστικα δανεια, μετατρεποντας τα σε χρεογραφα ΑΑΑ τα οποια χαρακτηριζονταν οχι περισσοτερο ριψοκινδυνα απο τα υπερασφαλη κρατικα ομολογα.

.................................................................................................................................................

Οπως ολες οι φουσκες, ετσι και η συγκεκριμενη καποια στιγμη σταματησε να μεγαλωνει. Και οπως στις περισσοτερες φουσκες, το τελος αρχισε με ενα λυγμο, και οχι με παταγο. Οι τιμες κινηθηκαν αρχικα προς τα πλαγια του γραφηματος, ενα παραξενο ειδος αδρανειας κατελαβε τις αγορες. Οι υποστηρικτες της φουσκας επεμεναν οτι αυτη η πτωση ηταν στιγμιαια, οι τιμες συντομα θα ανεβαιναν και παλι. Δεν ανεβηκαν ομως. Σε αυτο το σημειο του εργου, σπανια καταρρεουν μεσα σε μια νυχτα. Απλως εμφανιζουν απωλεια στηριξης.

Υστερα απο λιγο ομως καταρρεουν, αρχικα λιγα ιδρυματα, και στη συνεχεια περισσοτερα. Οι συνεπειες αντανακλωνται σε ολο το χρηματοοικονομικο συστημα. Ο φοβος και η αβεβαιοτητα καταλαμβανουν τις αγορες και, ενω η τιμη του φουσκωμενου περιουσιακου στοιχειου κατακρημνιζεται, η πραγγματικη δραση λαμβανει χωρα στο χρηματοοικονομικο ιδρυμα που παρειχε την πιστωση πισω απο τη φουσκα. Αρχιζει η απομοχλευση και, αντιμετωποι με συντριπτικη αβεβαιοτητα, οι επενδυτες το σκανε για ασφαλεστερα και πιο ρευστοποιησιμα περιουσιακα στοχεια.

....................................................................................................................................................

Παροτι η προσφατη κριση πρωτοεμφανιστηκε στις ΗΠΑ, γρηγορα εμφανισαν συμπτωματα και αλλες χωρες, κατι διολου παραξενο: οπως και ο Γκρινσπαν, οι κεντρικες τραπεζες σε ολοκληρο τον κοσμο ειχαν υιοθετησει πολιτικες ευκολου χρηματος, υποθαλπτοντας πολυαριθμες στεγαστικες φουσκες.
Οι τραπεζες στο εξωτερικο εδειξαν την ιδια απερισκεπτη ορεξη για κινδυνο την οποια επεδειξαν και οι αντιστοιχες στις ΗΠΑ. Με λιγες εξαιρεσεις, ανελαβαν μεγαλη μοχλευση και ηπιαν απο το ιδιο δηλητηριασμενο κυπελλο, επενδυοντας σε δισεκατομμυρια δολαρια των ιδιων αχρηστων περιουσιακων στοιχειων που χρωστουσαν την υπαρξη τους στα μαγικα της "χρηματοοικονομικης καινοτομιας".

Οι κρισεις συχνα κορυφωνονται σε μια χρεοκοπια τοσο θεαματικη που επισκιαζει ολες τις υπολοιπες. Στην προσφατη κριση, η καταστροφικη καταρρευση της Lehman Brothers επαιξε τον συγκεκριμενο ρολο, δημιουργωντας την ψευδη εντυπωση οτι αυτο και μονο το γεγονος εφταιγε για την τραγωδια που καταποντισε την παγκοσμια οικονομια. Οπως και με παλιοτερες κρισεις, το να εξηγησει κανεις αυτη την κριση με μια και μοναδικη "επωνυμη" χρεοκοπια ειναι ενας απλουστευτικος τροπος να βλεπει τα πραγματα, ο οποιος περισσοτερο συσκοτιζει παρα αποκαλυπτει. Η Lehman Brothers προκαλεσε τρομερη ζημια στο παγκοσμιο χρηματοοικονομικο συστημα, η χρεοκοπια της ομως ηταν περισσοτερο αιτιατο παρα αιτιο....

.....................................................................................................................................................